مرحوم آخوند ملاعلی، جد دوم آیت الله احمدی میانجی به شمار می آید. او در روستای جهندنیر، از توابع شمالی شهرستان میانه دیده به جهان گشود. دوران كودكی را در همان جا سپری كرد. سپس جهت تحصیل علوم دینی، راهی حوزه علمیه تبریز شد. با فقر و تنگدستی شدید به تحصیلات حوزوی پرداخت. چون خط خوشی داشت، به ناچار با خطاطی و استنساخ متون درسی حوزه، بخشی از نیازهای مادی خود را تأمین می ساخت. وی با وجود مشكلات مادی، تا حدودی توانست به مراتب خوبی از علوم اسلامی دست یابد؛ چنان كه در رشته هایی مانند: ادبیات عرب، معانی و بیان، فقه و اصول زحمات زیادی كشید و در بُعد

صفحه 130

اعتقادی به كتاب «عدة الداعی و نجاح الساعی» علامه حلی حاشیه زد و درباره امامت نیز جزوه های نوشت.

او مدتی بعد به زادگاه خود بازگشت و در منطقه گرمرود و روستاهای آن، به تبلیغ دین و خدمت به مردم پرداخت. تا این كه یك سال به دلایل نامعلومی به منطقه «اوچ تپه» از توابع غربی شهرستان میانه به روستای «پورسخلو» رفت. رفتار و كردار و فعالیت های وی، با استقبال و پسند مردم آن روستا مواجه شد و به درخواست آنان، مرحوم ملاعلی برای همیشه در آن روستا ماندگار گردید و همت خود را در جهت رسیدگی به امور مذهبی و رفع مشكلات روزمره مردم معطوف ساخت.

او در رفتار و كردار و در عبادت و بندگی سرمشق بود؛ چنان كه مردم منطقه به شدت تحت تأثیر این بُعد از شخصیت وی قرار گرفتند و پس از درگذشت آن عالم ربانی، محل عبادت و سكونت او را مورد تبرك و نذر و نیاز خود قرار دادند.

از وی دست نوشته هایی ارزشمند به صورت استنساخ از كتاب «شرح لمعه»، «شرایع الاسلام» و قسمتی از «تفسیر صافی» به جای مانده است.

مرحوم ملاعلی، دو فرزند پسر به نام های محمود و احمد داشت، كه هر دو راه پدر را پیش گرفتند و به تحصیل علم و دانش روی آوردند و در تبلیغ دین و هدایت مردم منطقه، نقش به سزایی داشتند.

حجة الاسلام و المسلمین شیخ احمد فرزند كوچك پدر (جدّ اول آیت الله احمدی میانجی)، بیش از برادر بزرگش محمود به فراگیری علوم اسلامی علاقه نشان داد. لذا به آموخته های خود در خدمت پدر بسنده نكرد و به حوزه علمیه تبریز هجرت نمود. با تلاش پی گیر خود به مراتب

صفحه 131

بالایی از علوم و فضایل اخلاقی رسید؛ به طوری كه پس از بازگشت به روستای خود، مردم میانه از وی خواستندكه بدانجا هجرت كند؛ اما او به دلایلی منطقه و زادگاه خود را مقدم داشت و در آنجا، علاوه بر رسیدگی به امور مذهبی، سیاسی و اجتماعی مردم، به كشاورزی نیز اشتغال داشت. او پس از سال ها تلاش و خدمت در سال 1336 ه . ق درگذشت.(1)
پدر و مادر

ثقة الاسلام ملاحسینعلی احمدی (فرزند حجة الاسلام شیخ احمد)، پدر آیت الله احمدی میانجی است. او در همان روستای پورسخلو به دنیا آمد. پس از دوران كودكی با تشویق و همت پدر در سال 1331 ق، رهسپار حوزه علمیه تبریز شد. حدود پنج سال در آن مركز علمی به تحصیل پرداخت و از محضرت اساتیدی مانند آیت الله آقا میرزا خلیل مجتهد تا سطح شرح لمعه فیض برد. همزمان با درگذشت پدر كه مصادف با سال 1336 بود، به منطقه بازگشت و به جای پدر مسؤولیت رهبری و هدایت مردم را بر دوش گرفت. چون از روحیه اجتماعی خوبی برخوردار بود، در مدت كوتاهی توانست به امور تبلیغی، فرهنگی و مذهبی توسعه و كارایی بیشتر و بهتر بدهد. قدرت و نفوذ معنوی وی در منطقه به قدری چشمگیر بود كه افراد شرور و خوانین از برخوردهای صریح و ظلم ستیز او در هراس و اضطراب بودند و هرگز نمی توانستند پای خود را از گلیم خویش بیشتر دراز كنند؛ چنان كه نقش تاریخی وی در غائله آذربایجان در سال 1325 ش، در جهت هدایت مردم و مبارزه آنان با مسلك كمونیستی بر

صفحه 132

كسی پوشیده نیست.(2)

آیت الله احمدی میانجی، در یادداشت های پركنده خود ویژگی های اخلاقی و فعالیت های اجتماعی پدر را چنین بیان می كند:

«... مادرم از فرزندان حضرت رسول (ص) و مرحوم پدرم طبق نوشته خودش، كه در آخر جلد دوم «شرح لمعه» آمده، در سال 1335 ق «شرح لمعه » می خوانده است و در سال 1336 ق. كه قحطی بزرگ اتفاق افتاد و پدرم ترك تحصیل نموده و مشغول تبلیغ و خدمت در محل شده است. پدرم خود زارع بود و كشاورزی داشت. خود در باغ ها در آبیاری كردن و حفر چشمه ها و درختكاری، و وقت خرمن كوبیدن گندم، كار می كرد و هر سال زكات و خمس می داد.

در ایام ماه رمضان و محرم منبر می رفت و در طول سال به كارهای شرعی مردم، تبلیغ احكام، رفع منازعات و اصلاح بین الناس می پرداخت. به حضرت امام حسین (ع) علاقه خاصی داشت. گاهی تنها برای خودش روضه می خواند و گریه می كرد. حتی در صحرا و در باغ، هنگام كاركردن، و در مجالس مختلف كه برای مردم صحبت می نمود، در آخر روضه می خواند.

من در ایشان حرص بر دنیا، و حسد به هم نوع ندیدم؛ بلكه بر عكس، خدمت به هم نوع و احترام را لازم می دید و در رفع حوایج مردم كوشش می كرد...»

او در اواخر عمر، به شهر میانه رفته و در همانجا ماندگار شد. بعد از اندكی در سال 1351 ش، چشم از جهان فروبست. پیكر این عالم پرتلاش به شهر قم انتقال داده شد و در قبرستان وادی السلام به خك سپرده شد.

صفحه 133
تولد و تحصیل

آیت الله علی احمدی میانجی، چهارم محرم الحرام 1345 ه . ق (1306 ش) در روستای پورسخلو دیده به جهان گشود. دوران كودكی و نوجوانی را در چنین محیط خانوادگی، كه سرشار از تلاش و كوشش، صفا و صمیمیت و عبودیت و معنویت بود، سپری كرد و در دامن مادری از سلاله رسول كرم (ص) كاملاً تربیت اسلامی یافت. وی آموزش كتاب های «نصاب الصبیان»، «گلستان سعدی»، «منشأت امیر نظام»، «ابواب الجنان»، «تاریخ نادر» و مقدمات عربی را نزد پدر گذرانیده و با پشتكار خود توانست حدود دویست بیت از «نصاب» را حفظ كند و تا حدودی به زبان فارسی مسلط شود.
استاد دلسوز

سال 1358 ه . ق (بهار 1318) در سن دوازده سالگی، پدر او را به شهر میانه آورد و فرزندش را به دست عالمی فدكار و دلسوز سپرد تا به صورتی كه خود مصلحت می داند، تعلیم و تربیت كند.

این روحانی ربّانی، مرحوم حضرت آیت الله آقا میرزا ابومحمد حجتی، یكی از دوستان صمیمی و قدیمی پدر و از شاگردان حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالكریم حائری یزدی در قم به شمار می رفت كه به تازگی از آن شهر به میانه بازگشته و به جای مرحوم پدرش آیت الله آقا میرزا محمد حجتی، رهبری مذهبی مردم میانه را بر عهده گرفته بود.(3) او با مشورت و هدایت آیت الله حائری، تصمیم داشت، حوزه علمیه میانه را كه از مدت ها پیش به تعطیلی گراییده بود، دوباره فعال كند.

صفحه 134

لذا ورود این طلبه جوان و پرشور، به عملی كردن تصمیم وی سرعت و عینیت بیشتر بخشید و آیت الله احمدی اولین شاگرد حوزه درسی ایشان شد.

آیت الله احمدی میانجی نخست آموزش نحو را به تنهایی پیش استاد آغاز كرد. بدین جهت او روزها و گاه شب ها در منزل استاد به سر می برد. بعدها نیز چند نفر دیگر به شاگردان استاد، اضافه شدند و بدین ترتیب عملاً قسمتی از منزل آیت الله حجتی برای تعلیم و تربیت طلاب اختصاص یافت.

استاد با مشاهده تلاش و استعداد و علاقه و خلوص اولین شاگردش، حتی بیش از فرزندان خود زمینه های رشد و شكوفایی او را فراهم آورد. آیت الله میانجی با اشاره به همین زحمات استاد می نویسد:

«... انصافاً ایشان در راه تحصیل حقیر، بسیار زحمت كشیده اند. جزاه الله خیراً...»

بنا به نوشته آیت الله احمدی، استاد هر روز مقداری تلاوت قرآن توصیه می كرد. بعد چند حدیث یاد می داد و سپس درس روز گذشته را می پرسید. اگر او خوب آموخته بود، آن گاه درس جدید را شروع می كرد.

او علاوه بر كتب علم نحو، كتاب حاشیه در منطق، معالم در اصول، مطول در معانی و بیان و بخش های عمده شرح لمعه و قوانین الاصول را هم در خدمت آیت الله آقا میرزا ابومحمد حجتی فرا گرفت. سپس قسمت باقیمانده از كتاب شرح لمعه و قوانین را نیز در محضر حضرت آیت الله حاج شیخ لطفعلی زنوزی كه به تازگی به میانه وارد شده بود و حجة الاسلام و المسلمین حاج میرزا مهدی جدیدی آموخت.

صفحه 135

در مجموع، تحصیلات و توقف وی در این شهرستان، حدود پنج یا شش سال طول كشید.
دومین راهنم

آیت الله حاج شیخ لطفعلی زنوزی دومین استاد وی در میانه به شمار می آید. حاج شیخ لطفعلی، برادرزاده آیت الله میرزا رضی زنوزی تبریزی است. در نجف اشرف از محضر آیات عظام: نایینی، ایروانی و كاشف الغطا استفاده شایان برد و با آیات عظام: میلانی، خویی و مرعشی نجفی نیز هم بحث و هم درس شد. وی مجتهدی مسلم و از علمای بزرگ تبریز محسوب می شد؛ اما به دلیل آن كه در شهر میانه سكن بود، قدر و منزلت وی در محافل علمی شناخته نشد. ضمناً ایشان در تعلیم و تربیت طلاب و اداره حوزه میانه، با مسؤولین آن همكاری می كرد.(4)

به هر حال ایشان نیز با مشاهده استعداد و ضمیر پك آیت الله احمدی به گوهر وجودی او پی برد. لذا برای جلوگیری از ضایع شدن استعداد شاگردش، توقف بیش از پنج سال در حوزه میانه را به صلاح وی ندانست. بدین جهت به آیت الله احمدی پیشنهاد كرد كه هر چه زودتر به یكی از حوزه های قوی و مهم هجرت كند. آیت الله احمدی، این پیشنهاد را چندان جدی نگرفت؛ ولی آیت الله زنوزی كه موضوع را همچنان پی گیری می كرد، با مساعدت آیت الله حجتی، وی را به این مهم ملزم ساخت. نامه ای به علامه طباطبایی (صاحب تفسیر المیزان)، كه در تبریز بود، نوشت و از ایشان خواست تا مقدمات تحصیلات سطوح عالی را در آن شهر برای آیت الله احمدی فراهم كند. بدین ترتیب آیت الله احمدی،

صفحه 136

در سال 1323 ه . ش بنا به اصرار آیت الله زنوزی، عازم حوزه تبریز شد و در مدرسه «حسن پاشا» سكن گردید. ایشان خود در این باره نقل می كرد:

«... بعد از استقرار در مدرسه، خواستم به خدمت علامه طباطبایی برسم و نامه را تقدیم كنم. لذا از طلاب و اساتید و سایر علمای شهر، آدرس منزل ایشان را خواستم؛ اما هیچ كس ایشان را نمی شناختند و می گفتند ما تا به حال یك همچون اسمی و شخصی را نشنیده و ندیده ایم. به مدارس دیگر مانند طالبیه رفتم، آنها هم چنین گفتند. چند روز به همین سبب معطل شدم تا این كه بالاخره پس از مدتی با مشقت بسیار آدرس منزل ایشان را به دست آوردم. فوری به خدمتشان رسیدم و نامه را تحویل دادم. ایشان مرا مورد لطف قرارداد و به آیت الله میرزا رضی زنوزی كه در آن ایام از مدرسین بزرگ حوزه تبریز بود، معرفی كرد...»(5)

آیت الله احمدی، درمدت كوتاهی كه در حوزه تبریز بود، از محضر اساتید بزرگ از جمله آیت الله میرزا رضی زنوزی كسب فیض نمود؛ اما بنا به دلایلی در همان سال به میانه برگشت و از آنجا به سوی شهر مقدس قم روانه شد.
تشرف به قم

آیت الله احمدی چون وارد شهر مقدس قم شد، نخست به زیارت كریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه (س) بار یافت. بعد در یكی از حجره های مدرسه دارالشفاء سكن شد. او در این شهر، سطوح عالی را نزد مرحوم آیت الله سید حسین قاضی آموخت.(6) و بخش دیگری از آن

صفحه 137

را هم در محضر حضرت علامه طباطبایی (صاحب تفسیر المیزان) كه به تازگی از تبریز به قم مشرف شده بود، فرا گرفت.

آیت الله احمدی پس از اتمام سطوح عالی فقه و اصول، درس خارج اصول را در خدمت مرحوم آیت الله آقا میرزا احمد كافی الملك یاد گرفت.(7) همزمان با این درس، دروس خارج فقه را در ابواب مختلف، از محضر بزرگانی چون: بروجردی، گلپایگانی، محقق داماد(8) و علامه طباطبایی (ره) بهره می جست و حتی در درس خصوصی مرحوم محقق داماد و علامه طباطبایی نیز شركت می كرد. البته با مرحوم علامه طباطبایی انس بیشتری داشت و به طور خصوصی در زمینه فقه، اصول و اخلاق بهره ها برد.

آیت الله احمدی درباره آشنایی خود با علامه نقل می كرد:

«اوائل، با این كه از طریق مرحوم آیت الله زنوزی به ایشان معرفی شده بودم، اما چندان توجهی به من نمی كردند تا این كه بعداً مأنوس شدیم و رفت و آمدم به خدمت ایشان زیاد شد و معظم له نیز به بنده لطف داشتند. ولی همیشه در ذهنم بود كه چرا آقای طباطبایی در اوایل این طور برخورد می كردند؟ یك روز كه فرصتی پیش آمد، این سؤال را با ایشان در میان گذاشتم، فرمودند: اول تصورم این بود كه می خواهید بی جهت وقت مرا بگیرید و عمر خودتان را هم ضایع كنید. این بود كه نمی خواستم این طور بشود. اما بعد دریافتم این طور نیست. لذا نظرم عوض شد...»(9)

آیت الله احمدی، در بُعد اخلاقی به شدت تحت تأثیر شخصیت علامه طباطبایی بود و گاه از ایشان نكات اخلاقی ظریفی را نقل می كرد و

صفحه 138

به متانت، وقار و ادب استاد عنایت خاص داشت. نمونه هایی را در این رابطه بیان می نمود كه در بخش های آینده به بعضی از آنها اشاره خواهد شد.
تشكیل محفل تفسیری

او در كنار تحصیل، با همكاری و همفكری تنی چند از دوستان فاضل خود، همچون آیات: سید عبدالكریم موسوی اردبیلی، سید مهدی روحانی و سید ابوالفضل میرمحمدی، اقدام به برگزاری بحث تفسیر هفتگی كردند و پس از ایشان نیز آیات دیگری مثل: آقا موسی زنجانی، احمد آذری قمی، احمد پایانی، موسوی زنجانی و... به جمع آنان پیوستند. این محفل علمی، به طور مرتب در هر هفته برگزار می شد. اعضای جلسه هر كدام به تفاسیر مختلف مراجعه می كردند و پیرامون آیات مباحث مفیدی را مطرح می نمودند كه اغلب ظریف و دقیق و پربار بود. چنان كه این اواخر آیت الله احمدی تأسف می خورد كه چرا مذكرات این جلسات از اول یادداشت و ضبط نشد و می فرمود:

به خصوص آقای سید مهدی روحانی، پیرامون هر آیه ای از قران، یك برداشت و حرف جدیدی داشت.

گاهی بحث و گفتگو در میان اعضا به قدری طولانی می شد و آقایان مبانی همدیگر را مورد مناقشه و نقض قرار می دادند كه در نهایت جمع بندی بحث ها را مشكل می كرد. در این مورد آیت الله احمدی نقل می كرد:

«من هنگام جمع بندی جلسه به شوخی می گفتم: یك فایده

صفحه 139

جلسه تفسیر ما این است كه با این اشكالات و مباحثات، آیات محكمه خداوند، متشابه می شود؛ چون آقایان آن قدر دقت و موشكافی می كردند كه آن احتمال و نظری كه انسان هنگام مطالعه داشت، از او گرفته می شد.»

اگر چه برخی اعضای این محفل قرآنی با گذشت زمان و به علت مسافرت به مناطق مختلف یا مسئولیت های اجرایی در تمام جلسات حضور نمی یافتند و شخصیت های دیگری می آمدند، با این حال اعضای اصلی و بنیانگذار آن، از جمله آیت الله احمدی، همچنان با حضور قوی و فعال خود مانع از تعطیلی آن می شدند. این محفل تفسیری تا همین اواخر نیز ادامه یافت و نزدیك به نیم قرن به فعالیت خود ادامه داد. از آیت الله احمدی، یادداشت هایی از این جلسات به جای مانده است.
مدّرس فقه و معلّم اخلاق

وی از همان دوران طلبگی ضمن تحصیل، به تدریس نیز اهتمام داشت و درس های پیشین را به طلاب و فضلای پایین تر از خود می آموخت. آیت الله احمدی در حوزه علمیه قم جزو اساتید شناخته شده در سطوح عالی به شمار می رفت. به فقه و بخصوص به كتاب ارزشمند مكاسب شیخ انصاری، عنایت و علاقه خاصی داشت و هر سال آن را برای عده ای تدریس می نمود. او در امر آموزش طلاب، با شهید آیت الله قدّوسی در مدرسه حقّانی همكاری داشت و از اساتید سرشناس این مركز علمی و انقلابی محسوب می شد.

علاوه، درس اخلاق ایشان نیز در سطح حوزه علاقمندان زیادی

صفحه 140

داشت. لذا از مدارس مختلف، مانند مدرسه شهیدین، مدرسه معصومیه و مدرسه كرمانی ها، دعوت می شد و برای طلاب و فضلا در سطح های گوناگون درس اخلاق، كه با جذابیت ویژه ای توأم بود، ارائه می داد. او كه یك عمر فقه را با اخلاق به هم آمیخته بود، تبلور عینی یك «فقیه اخلاقی» بود.
در خدمت امام و انقلاب

سال 1341، كه قیام مراجع معظم تقلید به رهبری حضرت امام خمینی بر ضد لایحه «انجمن های ایالتی ولایتی» آغاز شد، آیت الله احمدی حضور متعهدانه خود را در این نهضت بزرگ اسلامی به خوبی نشان داد. او در هر رخداد مهمی، در صورت لزوم، نخست به خدمت حاج آقا روح الله خمینی و سایر مراجع معظم می رسید. بعد از كسب رهنمودهای لازم عازم میانه می شد و پیام آنان را به روحانیت و مردم آن سامان می رساند و با سازماندهی روحانیت و روشنگری مردم، در جهت آرمان های نهضت اسلامی گام های مؤثر و بلندی برداشت.

آیت الله احمدی، روش خاص خود را داشت: سعی می كرد به دور از احساسات و افراط كاری ها، بیشتر با منطق و استدلال قوی، منشأ اختلاف میان روحانیت و رژیم شاه را برای مردم بازگو كند و آنها را از ماهیت ضد اسلامی رژیم آگاه سازد. به همین علت جلسات سخنرانی ایشان، در مراحل حساس و سرنوشت ساز آن دوران بسیار سودمند و پربار جلوه می نمود.

عید نوروز و خرداد سال 1342، كه به فرمان حضرت امام خمینی، در

صفحه 141

سرتاسر كشور عزای عموی اعلام شد و روحانیت مأموریت یافت، مردم را در این ایام روشنگری كرده به افشای جنایت های رژیم بپردازد، آیت الله احمدی نیز به منظور اجرای امر مقتدای خود، وارد شهرستان میانه شد و با ایجاد همانگی بین روحانیت آنجا، در مجالس و محافل متعدد به وجه مقتضی به ایفای نقش پرداخت، چنانكه در یكی از گزارش های اسناد ساوك آمده است:

شهربانی كل اطلاعات

آقای میرزا علی احمدی - یكی از وعاظان مبرز و سخنور این شهرستان شمار می رود كه به تازگی برای عزاداری از قم وارد شده بود، پیوسته اعمال و رفتار و مراوده وی زیر نظر مأمورین مربوطه قرار و در نتیجه معلوم گردید، نامبرده از طرفداران آیت الله خمینی بوده كه برای انجام مأموریت وارد شده تا این كه با تبانی و تشریك مساعی آقایان امام جمعه و فرماندار، اخیراً از میانه خارج، به قم یا به كرج عزیمت نموده است.

9 / 11 / 5 ___ 20 / 3 / 1342

سروان سمیعی رئیس شهربانی میانه(10)

پس از قیام 15 خرداد 1342، كه منجر به دستگیری حضرت امام خمینی شد و دولت، ایشان را به اصطلاح به اعدام محكوم كرد، مراجع بزرگ و علمای اعلام به عنوان اعتراض، از استان ها و شهرستان های مختلف كشور به سمت تهران سرازیر شدند و به تحصن نشستند. به دنبال آن، آیت الله احمدی نیز از قم به تهران آمد و به جمع علمای مهاجر و متحصن پیوست. این حركت، در آن فضای اختناق، نسبت به

صفحه 142

شخصیت های درجه دو و سه، كار بسیار خطرنكی به شمار می رفت و شجاعت بیشتر می طلبید.

وقتی نهضت پرشكوه اسلامی در آبان سال 1356، با شهادت حاج آقا مصطفی خمینی به اوج خود رسیده بود، او نیز در این مقطع به صحنه آمد و به مبارزات خود عمق بیشتری بخشید. جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، همواره در مراحل مختلف انقلاب اسلامی، بخصوص با صدور اطلاعیه ها و بیانیه های روشنگرانه خود، در جهت بیداری افكار عمومی و پشتیبانی از نهضت الهی امام خمینی (ره) سهم به سزایی داشته است. در این میان از جمله اعلامیه تاریخی جامعه مدرسین در مورد خلع سلطنت از شاه بود كه امضای این عالم مجاهد را نیز در آن مشاهده می كنیم.(11)

ایشان كه عرصه مبارزه را بسیار فراتر از حد صدور اعلامیه ها می دید، در شهر خود، «میانه» نیز از ستیز با طاغوت غفلت نمی ورزید و در سنگر انجمن دین و دانش، مدرسه علمیه و مسجد آقا یارسلطان، به ایفای نقش می پرداخت؛ چنان كه در بخشی از صورتجلسه «شورای هماهنگی تأمین شهرستان میانه» مورخه 1356 / 9 / 17 كه با حضور فرماندار، رئیس شهربانی، فرماندهان پادگان و ژاندارمری، جهت زمینه سازی برای دستگیری ایشان و روحانی مبارز شهر حاج سید سجاد حججی، تشكیل شده بود، چنین آمده است:

«... 2 - آقای میرزا علی احمدی كه از قم آمده و در منزل برادرش سكونت دارد كه نامبرده در دین و دانش و مساجد، تبلیغات وسیعی را بر علیه رژیم و قانون اساسی و تخریب و آتش سوزی امكن عمومی شروع و ادامه می دهد و همه مردم را به عناوین

صفحه 143

مختلف جمع نموده؛ مخصوصاً دانش آموزان و جوانان را به تظاهرات و قیام مسلحانه ترغیب و تحریك می نماید و توسط همین اشخاص بارها وسایل موتوری نیروهای انتظامی تخریب و مأمورین به وسیله پرتاب سنگ مجروح كه نامبردگان دستگیر و توسط مأمورین اعزامی بدرقه و معرفی می شدند...»

در پی این نشست، بلافاصله حكم دستگیری آیت الله احمدی به جرم (به اصطلاح) اخلال در نظم و امنیت و ایجاد اغتشاش در منطقه، صادر شد. ساعت 3 بامداد روز شنبه، هشتم محرم سال 1357 مزدوران ساوك مغول وار به منزل وی هجوم بردند، در حیاط و پنجره ها را شكسته و وارد اتاق خواب شدند. ایشان را با لباس خواب و با اهانت و جسارت و ضرب و شتم به وسیله قنداق تفنگ به كوچه كشاندند و در سرمای آذر 57، با خودروی ارتش او را به پاسگاه ژاندارمری انتقال دادند. با فاصله اندكی، روحانی مبارز، حاج سید سجاد حججی را نیز با همان وضع دستگیر می نمایند و هر دو را به صورت اهانت آمیزی با خودروی روباز ارتشی روانه تبریز كردند كه شرح و تفصیل آن در این مختصر نمی گنجد.(12)
همچنان در صحنه

این عالم فدكار پس از استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، با درك موقعیت حساس زمانی، تمام وقت خود را وقف انقلاب، اسلام، رهبری و مردم كرد و با حضور خستگی ناپذیر خود در عرصه های مختلف، به دفاع از حریم نهضت برخاست؛ چنان كه حضرت امام خمینی(ره) طی سه حكم جداگانه در تاریخ های: 19 فروردین، 7 تیر و 7

صفحه 144

شهریور 1358 وی را به عنوان قاضی شرع، مسؤول رسیدگی به امور دادگاه ها و ساماندهی اوضاع جاری مناطق و برای رفع مشكلات و ایجاد وحدت میان اقشار مختلف به ترتیب در شهرهای: «ملایر و حومه»، «میانه و شهرهای اطراف» و «مشكین شهر و حومه» منصوب كردند. به عنوان نمونه، متن یكی از این احكام را در ذیل می آوریم:

بسمه تعالی

جناب حجة الاسلام آقای احمدی میانجی دامت افاضاته

مقتضی است جنابعالی مسافرتی به شهر ملایر و شهرهای دیگر آن ناحیه نموده و نسبت به كار كمیته ها و اصلاح امور آنها و هم چنین اصلاح و تنظیم سایر امور اقدام لازم را بنمایید و چنانچه لازم بود متصدی مقام قضاوت شرعیه بشوید و ضمناً مردم آن ناحیه را به اتحاد و یگانگی دعوت نموده و از اختلاف و تفرقه بر حذر دارید. از خدای تعالی ادامه توفیقات آن جناب را خواستارم و السلام علیكم و رحمة الله

روح الله الموسوی الخمینی(13)

علاوه بر آن، وی طی حكم های متعدد از سوی «دفتر عملیاتی حضرت امام خمینی (ره) » مستقر در قم، «دفتر جامعه مدرسین» و «دادسرای انقلاب كل كشور» به عنوان سرپرست هیأت های منتخب، جهت رسیدگی به وضع دادسراها و دادگاه های انقلاب و سایر امور جاری به استان های: خوزستان، لرستان و آذربایجان غربی عازم شد و به نحو مقتضی انجام وظیفه نمود.

آیت الله احمدی در رخدادهای مهم كشور از جمله: انتخابات خبرگان

صفحه 145

قانون اساسی، غائله حزب جمهوری خلق مسلمان، ماجراهای بنی صدر و منافقین، به طور جانانه در دفاع از حریم انقلاب و ولایت فقیه وارد صحنه می شد و با اقدامات سریع و به موقع خود جلوی بسیاری از توطئه ها و ترفندهای دشمن در منطقه میانه و حومه را می گرفت.

او درباره انقلاب و رهبری بسیار دقیق و ظریف عمل می كرد. هر گاه حركت یا حرفی را در جهت تضعیف نظام و رهبری تشخیص می داد، از آن دوری می جست و مصلحت آن دو را در هر شرایطی بر همه چیز و همه كس ترجیح می داد. خاطره ذیل همین عملكرد ظریف و بسیار سنجیده ایشان درباره نظام و رهبری را نشان می دهد.

ایشان یك باری از جانب بعثه حضرت امام خمینی (ره) و بعد از آن از سوی بعثه مقام معظم رهبری به شركت در مراسم حج دعوت شد؛ اما به سبب موانعی، از جمله پرستاری از مادر پیر و تنهایی همسر، نتوانست این دعوت را اجابت كند. چند سال بعد، از طرف بعثه یكی از مراجع تقلید نیز این دعوت انجام پذیرفت؛ اما او با این كه این بار مشكل چندانی نداشت، ولی این دعوت را هم نپذیرفت و گفت:

چون نتوانستم در خدمت بعثه حضرت امام و آیت الله خامنه ای باشم، بنابراین در این بعثه نیز نمی توانم حاضر شوم.
فعالیت های فرهنگی - اجتماعی

عمده خدمات فرهنگی - اجتماعی مرحوم آیت الله احمدی میانجی در دو شهر میانه و قم بوده است:
الف) میانه:

صفحه 146

در اواسط دهه سی كه نهضت «مدارس ملی» با ابتكار شخصیت های روحانی مانند آیت الله شهید دكتر بهشتی و امام موسی صدر در شهر قم آغاز شد، آن دو بزرگوار در این شهر اقدام به تأسیس مدارسی به نام های «مدرسه ملی صدر» و «دین و دانش» كردند. در شهر میانه نیز آیت الله احمدی، با پیروی از این دو شهید، اوایل دهه چهل، با همكاری چند تن از افراد نیكوكار «مدرسه رضوی» را راه اندازی كرد. این مركز آموزشی، در تربیت دینی و مذهبی كودكان و نوجوانان میانه بسیار مؤثر بود.

در سال 1348 آیت الله احمدی در یك اقدام دیگر، مركز فرهنگی - مذهبی مهمی را تحت عنوان «انجمن دین و دانش» بنا نهاد كه در آن مقطع در رشد و تعالی فكری، عقیدتی و اخلاقی جوانانِ دبیرستانی و دانشگاهی نقش اساسی و تاریخی داشت به طوری كه اغلب تربیت یافتگان این مركز، به نیروهای بالقوه انقلاب اسلامی تبدیل شدند و هنگامی كه انقلاب در سال 1356 به مرحله بحرانی خود رسید، همه در خدمت آن قرار گرفتند و از جان خود برای پیشبرد نهضت اسلامی مایه گذاشتند.

مؤسسه قالیبافی و صندوق قرض الحسنه مهدیه، دو خدمت دیگری بود كه تقریباً همزمان با تأسیس انجمن دین و دانش، به همّت آیت الله احمدی و با همیاری تنی چند از معتمدین میانه انجام پذیرفت.

مؤسسه قالیبافی اگر چه بعد از چند سالی به علت مشكلات و موانعی به تعطیلی گرایید، امّا صندوق قرض الحسنه هنوز هم فعال است و بیش از 30 سال است كه بخشی از نیازهای قشر محروم را آبرومندانه تأمین می كند.

صفحه 147
ب) قم:

صندوق ذخیره علوی، مؤسسه خیریه الزهراء (س) و جامعه ناصحین قم از جمله مركز مهم و مؤثر در قم به شمار می آیند كه آیت الله احمدی جزء مؤسسین پرتلاش آن بود. اهمیت هر كدام در جهت رفع مشكل مادی و معنوی مردم و احیای امر به معروف و نهی از منكر در سطح شهرستان قم بر كسی پوشیده نیست.

اشتیاق آیت الله احمدی برای خدمت به مردم، بدان حد بودكه محل اقامه نماز جماعت ایشان (مسجد عبداللهی واقع در سه راه بازار قم)، به عنوان محلی جهت رفع نیاز نیازمندان شناخته شده بود و در طول سال ها امامت ایشان در آن مسجد، گره از مشكل صدها انسان آبرومند و حاجتمند گشوده می شد.
غمخوار درماندگان

نوع فعالیت های اجتماعی آیت الله احمدی به خوبی نشان می دهد كه وی در طول زندگی، همیشه به فكر قشر محروم و مستضعف جامعه بود. كسانی كه از نزدیك با وی ارتباط و همكاری داشتند این اخلاق پیامبرگونه، برایشان ملموس و عیان بود. او همواره این شعر پروین اعتصامی را بر لب زمزمه می كرد كه:

شنیده اید كه آسایش بزرگان چیست

برای خاطر بیچارگان نیاسودن

او بحق آسایش خود را تنها در شادی و راحتی محرومان می دید. حاج محمد ولی طیبی از معتمدین بازار و اعضای هیأت رئیسه صندوق

صفحه 148

قرض الحسنه مهدیه در میانه می گفت:

«... پیش از انقلاب، ایامی كه حاج میرزا علی آقا احمدی از قم به میانه تشریف می آوردند، جلسات هفتگی صندوق مهدیه با حضور ایشان برگزار می شد. در یكی از همین روزها قرار شد یك جلسه در مغازه مرحوم حاج میربابا سیدی، یكی دیگر از اعضا و از ریش سفیدان بازار تشكیل بشود. من سر ساعت مقرر رفتم. دیدم هنوز كسی از اعضای صندوق نیامده است تنها، شاگرد مغازه بود. وقتی داخل مغازه شدم، دیدم كه حاج میرزا علی آقا هم تشریف آورده و بر صندلی نشسته و مشغول نوشتن چیزی بر روی یك كاغذ هستند. جلو رفتم. پس از سلام و احوالپرسی، نشستم. حاج آقا كاغذ را جلویم گذاشتند. دیدم همان یك بیت شعر پروین اعتصامی را با خط درست بر روی آن نوشته اند. سپس اعضای محترم صندوق یكی پس از دیگری آمدند و حاج آقا موضوع صحبت خویش را همان یك بیت شعر قرار دادند و اداره جلسه را بر عهده گرفتند.

ایشان در اغلب توصیه های خود، بر اخلاص تكید بیشتر داشتند وهمواره می فرمودند: هر چه در بازار و جای دیگر، اعتبار و آبرو دارید، بیاورید، برای خدا در این صندوق خرج كنید، بعد اضافه می كردند: مبادا بر عكس عمل كنید و از اعتبار و نام و نشان صندوق برای خود اعتبار و حیثیت كسب كنید.»
آثار ماندگار

آیت الله احمدی میانجی، در وادی قلم و تحقیق نیز به حق نبوغ،

صفحه 149

نوآوری، استعداد و تلاش طاقت فرسای خود را به وضوح در معرض دید و قضاوت تاریخ گذاشته است. آثار این دانشمند فرزانه از جهات مختلف قابل توجه و تأمل می باشد.

1. با توجه به فضای رایج در حوزه، كه اغلب فضلا و محققان را به تحقیق پیرامون فقه و اصول سوق می دهد و بیشتر محققین در این موضوعات تحقیق و تدریس می كنند؛ اما آیت الله احمدی از نادر شخصیت هایی است كه هرگز تحت تأثیر این فضا قرار نگرفت و بر خلاف آن، نیروی تحقیقی خود را با ژرف نگری خاصی در موضوع اهم دیگر مثل آثار مكتوب و نامه های پیامبر متمركز ساخت؛ موضوع با ارزشی كه در طول چهارده قرن گذشته به ورطه فراموشی سپرده شده و چندان عمیق بدان پرداخته نشده بود.

كتاب ارزشمند «مكاتیب الرسول» كه بار نخست در سال 1339 شمسی به چاپ رسید و تحقیق آن از سال 1328 آغاز شده بود كه در آن ایام، مؤلف تلاشگر حدود 23 سال سن داشت. تشخیص و انتخاب موضوع در آن سن، با توجه به فضای آن روز حوزه، به خوبی حكایت گر استعداد و ژرف اندیشی آیت الله احمدی است.

2. در آثار این عالم سختكوش، موضوعات و مسائل تكراری كمتر به چشم می خورد. اغلب به موضوعاتی ناب پرداخت شده كه تا به امروز یا اصلاً مطرح نبوده و یا اگر هم بوده، چندان مورد توجه لازم و كافی قرار نگرفته است.

3. اغلب این آثار تا حدودی می تواند برخی از خلأهای موجود در حوزه و جامعه اسلامی را پر كند و به نحوی پاسخگوی برخی اشكالات و

صفحه 150

رفع برخی ابهامات باشدكه انتخاب و تحقیق عمیق در این گونه موارد، حكایت از ذوق سرشار، تعهد و اهداف بلند و والای مؤلف دارد.

كنون با توجه به امتیازات مذكور كه در آثار مكتوب آیت الله احمدی مشهود است، به معرفی اجمالی این آثار می پردازیم:

1 - مكاتیب الرسول: این كتاب نفیس در پانزده فصل مهم، تنظیم و تدوین یافته است كه در آن موضوعاتی از قبیل نامه های پیامبر به پادشاهان، كارگزاران و رهبران سایر ادیان، قراردادهای آن حضرت، نوشته های پیامبر در نزد امامان معصوم (ع) ، مكتوبات آن حضرت در موضوعات متفرق، مكتوبات منسوب به آن حضرت، كاتبان وحی، ویژگی های آنها از حیث فصاحت و بلاغت، غرائب موجود در آنها، چگونگی آغاز و انجام آنها و سایر موضوعات تحقیقی و علمی مفید كه به مناسبت هایی در لابه لای فصول مطرح شده است.

استفاده از منابع و مآخذ مهم اهل سنت از حیث كمی و كیفی از امتیازات بارز این اثر كم نظیر می باشد.

این كتاب به جهت اهمیت ویژه ای كه دارد، بی درنگ مورد استقبال كم نظیر اندیشمندان اسلامی و غیراسلامی قرار گرفت و تا كنون چندین بار با مجلدات و اندازه های مختلف در بیروت، تهران و قم به چاپ رسیده است. اولین چاپ آن در سال 1339، با همكاری حجج الاسلام و المسلمین: محمد مهدی حجتی و میرزا قدرت اسكندری از طریق چاپخانه علمیه قم انجام پذیرفت و آخرین آن را كه همراه با تصحیح، تنقیح و اضافات مؤلف بود، در سال 1377 ش، انتشارات دارالحدیث در چهار جلد با كیفیت مطلوب چاپ كرد و در اختیار علاقمندان قرار داد.

صفحه 151

در ارزش و اهمیت این كتاب همین بس كه وقتی آیت الله موسوی اردبیلی، در سال های پیش از انقلاب در قاهره از یك كتاب فروشی معتبر درخواست كتاب باارزشی كرد، فروشنده كتاب بلافاصله «مكاتیب الرسول» را نشان می دهد و خرید و مطالعه آن را به ایشان توصیه می كند؛ و یا شخصیت بزرگی چون امام موسی صدر، «مكاتیب» را از مؤلفش به عنوان هدیه نمی گیرد؛ بلكه آن را از بازار تهیه می كند تا در ترویج آن سهیم باشد. این كتاب با همه دقت هایی كه در چاپ آن از سوی انتشارات دارالحدیث انجام گرفته است اما در عین حال به طور پركنده، اغلاط املائی و چاپی در آن مشاهده می شود، كه امید است در چاپ های آینده برطرف گردد.

2 - مواقف الشیعه: این كتاب، شامل نزدیك به یك هزار مناظره و احتجاج از صحابه پیامبر (ص) ، اصحاب امامان معصوم (ع) ، راویان، محدثان، عالمان و شخصیت های بزرگ شیعه در طول تاریخ می باشد و از منابع معتبر شیعه و اهل سنت جمع آوری شده و در سه مجلد، تدوین یافته است. مؤلف فرزانه در مقدمه این كتاب، ضمن توضیح درباره جدال و اقسام آن، انگیزه نگارش خود را به طور اجمال این چنین بیان می دارد:

«هر كس در محتوای مناظرات این كتاب دقت و تأمل كند، به وضوح قدرت تفكر، رشد عقلی و دقت نظر علمای شیعه را مشاهده می كند و اهتمام آنان را به امور دینی به خوبی درمی یابد و برایش روشن می شود كه دانشمندان شیعی در طول تاریخ، اهل منطق و برهان بوده و هرگز به نیرنگ پناه نبرده اند. علاوه بر مبانی خود، به كتب و عقاید مخالفان خویش آگاهی كامل داشتند و در بحث

صفحه 152

و مناظره جانب انصاف و متانت را كاملاً مراعات می كردند و همه این امتیازات را هم از اهل بیت (ع) گرفته اند. نیز می فهمد، به خلاف شیعه، آنهایی كه با شیعه به مقابله و مخالفت برخاستند، هیچ یك این مزایا را نداشتند، بلكه حتی فاقد آن بودند و...»

این كتاب اگر چه از ترتیب منطقی خاصی برخوردار نیست - به همین سبب بعضاً پركندگی و تكرار در آن به چشم می خورد و امید است در چاپ های بعدی توسط ناشر برطرف گردد، اما از حیث محتوا در نوع خود كم نظیر و بدیع می باشد. برای اولین بار سال 1375 ش توسط مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به زیور چاپ مزین شده ویك سال بعد نیز به عنوان كتاب سال اعلام گردید.

3 - التبرك: در سال های پیش از انقلاب با توجه به شبهاتی كه ایادی وهابیت در جامعه اسلامی و اذهان مسلمانان ایجاد می كردند و هر روز دامنه آن در سطح عمیقی گسترش می یافت، آیت الله احمدی با درك ضرورت موضوع به نگارش این اثر مفید پرداخت و بدین ترتیب به مقابله با این تهاجم فرهنگی برخاست. او دراین اثر گرانسنگ، اولاً در مقدمه كتاب، بیشتر اختلاف موجود در میان فرق اسلامی را غیر واقعی و نتیجه سوء تفاهم ها و دسیسه های دشمنان قلمداد می كند. سپس در فصل اول، موضوع تبرك را در موارد متعدد، از دیدگاه احادیث پیامبر و تاریخ و سیره صحابه مورد بررسی و موشكافی قرار می دهد. در فصل دوم نیز به همان شیوه، موضوع بوسیدن را بررسی می كند. استناد او به روایات و شواهد تاریخی به صورتی است كه هیچ یك از فرق اسلامی قادر بر انكار و ایجاد شبهه در آن نیستند.

صفحه 153

این كتاب در سال 1356 ش به زیور چاپ مزین گردید و هم كنون نیز از طریق حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت تنظیم و تدوین یافته به صورت مطلوبی چاپ شده و در دست علاقمندان قرار گرفته است.

4 - الاسیر فی الاسلام: مؤلف در این كتاب ارزشمند نخست در مقدمه، ضمن ارائه مباحثی از قبیل مفهوم قیام، جهاد و دفاع، آداب و احكام جنگ، توصیه های امام علی (ع) در جنگ، حقوق حیوانات در اسلام و چگونگی رفتار با اسیران در جنگ های صلیبی، مغول، دولت عثمانی، جنگ جهانی دوم، جنگ كره شمالی و ویتنام با آمریكا، جنگ اسرائیل و جنگ عراق، به چگونگی رفتار ایران با اسیران عراقی در مقایسه با كشورهای دیگر می پردازد، سپس مباحث اصلی كتاب را با موضوعاتی همچون: بحث لغوی جنگ، انگیزه های جنگ، جنگ در تورات و انجیل، وجود دعوت به اسلام، رفتار امام علی (ع) با اسیران، اسیر در عصر جاهلیت و اسیر در اسلام مطرح می سازد. آن گاه موضوع اخیر را در دو مقامِ «گرفتن اسیر از طوائف مختلف كفار» و «احكام اسیران بُغاة» دنبال می كند و در نهایت، كتاب با مباحثی درباره «حقوق اسیر» به پایان می رسد. آیت الله احمدی در هر بخش این كتاب، موضوعات مربوطه را، با آیات، روایات و شواهد تاریخی از سیره امامان معصوم (ع) به هم آمیخته و اضافه بر آن، از منابع اهل سنت نیز بیشترین بهره را برده است.

این كتاب را مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در سال 1369 به چاپ رساند و اخیراً نیز آقای محمد احمدی فرزند ایشان آن را ترجمه كرده است كه در آینده به چاپ خواهد رسید.

5 - السجود علی الارض: در این اثر نفیس كه شامل بحث های قرآنی،

صفحه 154

حدیثی، فقهی، اصولی و تاریخی پیرامون موضوع «سجده» می باشد، مؤلف، قدرت اجتهادی و فقاهتی خویش را به روشنی به اثبات می رساند. وی در این كتاب ابتدا، سیر تاریخی سجده را به چهار دوره متفاوت تقسیم می كند. سپس هر كدام آنها را همراه با اقوال، آرا و اجتهادات صحابه، تابعین و تابعین آنان، مورد بحث و بررسی قرار می دهد و در بخش آخر، بحث مبسوطی را درباره فضیلت سجده بر تربت امام حسین (ع) با استناد به احادیث مطرح می نماید.

اولین چاپ این كتاب، پیش از انقلاب از سوی مؤسسه در راه حق در چند نوبت و در هر بار با تیراژ پنج هزار به چاپ رسید. بعد از آن نیز یك بار در بیروت چاپ شد. همچنین به طور متفرقه از طریق ناشران مختلف به چاپ رسید كه نام و مشخصات ناشر در آن منعكس نشده است.

6 - مالكیت خصوصی: در اوایل انقلاب، از سوی برخی گروهك ها شبهاتی در جامعه ترویج و القا می شد مبنی بر این كه: در اسلام مالكیت خصوصی وجود ندارد و اگر هم باشد، بسیار محدود است؛ یا در اسلام سرمایه و ثروت جایگاهی ندارد و اجاره یك نوع استثمار و بهره كشی از ضعیفان است و... . آیت الله احمدی جهت پاسخ به این شبهات، سلسله مباحثی را پیراموی مالكیت خصوصی در رمضان سال 1359، در انجمن دین و دانش میانه آغاز می كند و با استفاده از آیات و روایات در صدد رفع شبهه برمی آید و نظر اسلام را در این خصوص روشن می سازد. یادداشت های این مباحث، با تصحیح و اضافاتی به صورت كتاب مذكور، در پاییز سال 1361 از سوی مؤسسه نشر اسلامی به چاپ رسید و تا كنون چندین نوبت تجدید چاپ شده است.

صفحه 155

7 - احادیث اهل البیت عن طرق اهل السنة: این كتاب ارزشمند اثر مشترك آیت الله احمدی و مرحوم آیت الله حاج سید مهدی روحانی است. همان طوری كه از نام آن پیداست، در این مجموعه، احادیث و روایات اهل بیت (ع) در موضوعات مختلف كه از طریق اهل سنت نقل شده و در كتاب های روایی و تاریخی معتبر آنان موجود است، گردآوری شده است و در نوع خود یك تحقیق بدیع و ابتكاری به شمار می آید.

این مجموعه نفیس در ابواب و موضوعات گوناگون مانند: تفسیر، عقاید، فضایل، تاریخ اهل بیت (ع) و تاریخ صحابه پیامبر و... به بحث پرداخته است و البته غالب مباحث آن در موضوعات فقهی و احكام عملی است. تعداد كتاب ها و منابعی كه این احادیث و روایات از آنها جمع آوری شده، نزدیك به دویست عنوان واثر معتبر می باشد. جلد اول این اثر، بیست جلدی در سال 1379 ش، زیور طبع پوشید و به موضوع طهارت و جنائز می پردازد. مجلدات بعدی را نیز مؤسسه نشر اسلامی به تدریج چاپ و منتشر خواهد كرد.

8 - لزوم وزارت اطلاعات در حكومت اسلامی: در این كتاب، مؤلف فرزانه نخست با استناد به ادله عقلی و نقلی به ضرورت وجود تشكیلات اطلاعاتی در حكومت اسلامی می پردازد و بحث مبسوطی در این زمینه ارائه می دهد. سپس مباحث متنوعی را نیز در موضوعات مختلف؛ از جمله: معنای نصیحت، بحث عریف و نقیب، معنای تجسس و سوء ظن و موارد جواز این دو و وجوب حسن ظن را از دیدگاه قرآن و احادیث مطرح می سازد.

چاپ اول این كتاب را دفتر نشر برگزیده در قم، در سال 1374

صفحه 156

به چاپ رسانده است.

9 و 10 - حاشیه و تعلیقه بر كتاب های «معادن الحكمه» مرحوم فیض كاشانی و «شیعه در اسلام» مرحوم علامه طباطبایی، از دیگر آثار به چاپ رسیده آیت الله احمدی به شمار می آید كه اثر اول را مؤسسه نشر اسلامی در سال 1365 به چاپ رساند و یك سال بعد نیز تجدید چاپ شد و اثر دوم هم تا كنون از طریق مركز انتشارات مختلف در چند نوبت به چاپ رسیده است.

اضافه بر آثار یاد شده، از این عالم فرزانه مقالات و دست نوشته های متنوعی هم در موضوعات مختلف به یادگار مانده است. امید است به همت فرزندان برومند و علاقه مندان ایشان در آینده نزدیك، تنظیم و تدوین شده به مرحله چاپ و نشر راه یابند و در اختیار محققان و پژوهشگران قرار گیرند.

حكومت از دیدگاه آیت الله احمدی

یكی از ویژگی های بارز آیت الله احمدی، این بود كه مسائل اسلامی را از دیدگاه حكومتی ارزیابی می كرد و اعتقاد داشت كه فقه اسلامی و شیعی برای اداره بشر از گهواره تا گور است و می تواند جوامع بشری را به خوبی اداره كند.

او با این بینش و تفكر وارد میدان تحقیق و پژوهش شد و از آیات، احادیث و روایاتی كه تا دیروز تنها در ابعاد فردی استفاده می شد، در ابعاد حكومتی از آنها بهره برداری كرد و كتابی را تحت عنوان «اطلاعات و امنیت در حكومت اسلامی» به رشته تألیف درآورد كه از این نظر در نوع

صفحه 157

خود، كم نظیر و بدیع می باشد. بر اساس همین بینش، ایشان به «احكام حكومتی» كه زیر نظر ولایت ولی فقیه جامع الشرایط اداره شود، به جدّ اعتقاد داشت و از این رو، حتی مقررات و قوانین معمولی را هم لازم الاجراء می دانست؛ به طوری كه اظهار می داشت: اگر كسی در نیمه شب مقررات راهنمایی و رانندگی را رعایت نكرد و پلیس هم حضور نداشت، واجب است خود، جریمه خلافش را به صندوق حكومت واریز كند؛ در غیر این صورت ذمه اش مشغول خواهد شد.

ایشان در باب اخذ وجوه شرعیه (خمس، زكات و...) نیز نظر خاصی داشت كه از همان نظریه حكومتی ایشان نشأت می گرفت. او اخذ وجوه شرعی و مصرف آن را، ابتدائاً یكی از شئون اساسی ولی فقیه می دانست. به همین سبب با این كه ایشان مجتهد مسلم بودند؛ اما در این باب خود را ملزم كرده بودند تا از مقام معظم رهبری اجازه بگیرند.

با توجه به نگرش پویای آیت الله احمدی در فقه و سایر مسائل اسلامی، حضرت آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب، طی حكمی ایشان را همراه با حضرات آیات سید مهدی روحانی، شیخ محمد ابراهیم جنّاتی، سید محمود هاشمی شاهرودی و... جهت بررسی موضوعات جدید و پاسخگویی به مسائل روز جهان اسلام منصوب كردند.(14)
توصیه های ناب به طلاب

آیت الله احمدی میانجی در بُعد اخلاقی و عرفانی به سطح بسیار والایی نایل گردیده بود. او به عنوان یكی از اساتید بزرگ اخلاق در حوزه علمیه، سیر و سلوك ویژه و منحصر به فردی داشت كه البته از قرآن و

صفحه 158

سیره امامان معصوم (ع) سرچشمه می گرفت. وی هرگز این بُعد از شخصیت ممتاز خویش را بروز نمی داد و در مجالس و محافل عمومی به خصوص هنگام اقامه نماز جماعت، عبادات واجب و مستحب خود را به صورت خیلی ساده و در عین حال دقیق انجام می داد. در طول شصت سال زندگی در قم كوچك ترین تظاهری از این عالم عامل دیده نشد. رابطه عاشقانه و جانسوز خود با خدا را در حد بسیار عمیق همواره در خلوت و به دور از چشم مردم و حتی نزدیكان انجام می داد.

او با توجه به شصت سال تجربه علمی و عملی در حوزه علمیه قم، به نقاط ضعف و قوت و جنبه های افراط و تفریط در بعد اخلاق و عرفان آشنایی كامل داشت. لذا توصیه هایی كه در این رابطه به طلاب و فضلای جوان می كرد، نشأت گرفته از همین تجارب شصت ساله ایشان بود. از این رو، آیت الله احمدی هنگامی كه می دید بعضی طلاب جوان و مقدمات خوان، خیلی زود و بدون فراهم ساختن زمینه لازم، وارد برخی مسائل عمیق اخلاقی و عرفانی می شوند و به قول معروف، می خواستند ره صد ساله را یك روزه طی كنند و در مدتی كوتاه همانند حضرت امام خمینی (ره) و آیت الله بهاء الدینی و یا آیت الله بهجت گردند، سخت نگران می شد و تأسف می خورد و با تذكرات و توصیه های كارشناسانه و دقیق خود، در صدد اصلاح چنین افرادی بر می آمد. لذا چنانچه این قبیل طلاب جوان به حضور ایشان می رسیدند و با یك دنیا توقع از ایشان می خواستند تا آنها را ارشاد و نصیحت بكند و ذكری و وردی بر ایشان بیاموزد، آیت الله احمدی همچون پدری مهربان و طبیبی حاذق اینان را به اشتباه و بیراهگی خود آگاه می ساخت و با توصیه هایی به ظاهر ساده، اما

صفحه 159

در واقع دقیق و ظریف به رعایت این امور سفارش می كرد:

1 - سعی كنید واجبات خود را خوب انجام دهید؛ 2 - از محرّمات دوری كنید و خود را به گناه آلوده نسازید؛ 3 - از خورك خود كم نگذارید، به قدر لازم و كافی غذا بخورید؛ 4 - خوابتان هم به قدر كافی باشد؛ 5 - خوب درس بخوانید و بعد درس هایتان را خوب بحث كنید؛ 6 - در مرحله آخر اگر وقت اضافی آوردید، می توانید به برخی از مستحبات هم بپردازید.

آیت الله احمدی وظیفه اصلی طلاب جوان را تحصیل علوم اسلامی به نحو احسن می دانست و همواره اظهار می داشت كه طلاب باید خوب درس بخوانند و مبانی اسلام و تشیّع را خوب بفهمند. تا بتوانند در برابر انواع و اقسام شبهات بااستدلال و برهان از حریم اسلام و تشیّع دفاع كنند.

و نیز همواره تكید می كرد:

«طلبه باید اهل مطالعه باشد و بیكار ننشیند؛ حتی اگر مطالعه كتاب «موش و گربه» و یا «نان و حلوا» باشد.»

به همین علّت، خود ایشان در شب های قدر ماه مبارك رمضان بعد از این كه مقداری از شب را به عبادات و انجام مستحبات می پرداخت، باقیمانده زمان را تا سحرگاه به بحث علمی و مطالعه می گذراند و به طلبه ها هم اجازه نمی داد كه در شب های چهارشنبه به مسجد جمكران مشرّف شوند؛ چون شبِ درسی بود؛ در عوض توصیه می كرد كه این كار در شب پنج شنبه یا شب جمعه انجام پذیرد تا خلل و صدمه ای به درس و بحثشان وارد نشود و در آینده عالمی فاضل و مایه افتخار برای حضرت حجت - عجّل الله تعالی فرجه الشّریف - باشند.

صفحه 160

البته بر صاحبان بصیرت پوشیده نیست كه این شیوه آیت الله احمدی میانجی بدان رو بود كه ایشان مشاهده می كردند كه نه تنها طلاب، بلكه بسیاری از مردم، از سویی امور مادی و معنوی خود را با افراط و تفریط انجام می دهند و از سوی دیگر گاه امر مهم و لازمی را فدای امر فرعی و غیرضروری می نمایند.

چنان كه در جوامع اسلامی مشاهده می شود كه یك عمل مستحب یا واجب مهم نسبت به یك واجب اهم بیشتر مورد توجه قرار می گیرد یا یك عمل مستحب غیرمؤكد، بیش از یك واجب عینی مهم، رواج و رونق می یابد. به قول شهید مطهری برای انجام یك عمل مستحبی، مثل زیارت كربلا، ده ها حرام و گناه كبیره، مانند دروغ و عدم رعایت نوبت و مراعات حقوق دیگران انجام می گیرد،(15) كه تشخیص این موارد از عمل به وظیفه شرعی نیاز به شناخت صحیح از اسلام و روشن بینی و درایت در امور دارد.

آیت الله احمدی میانجی، از شخصیت های نادری بود كه به این موضوع مهم توجه داشت و خود نیز بدان عمل می نمود. چنان كه وقتی به سفر حج دعوت شدند، نمی پذیرند و چون فرزندانش اصرار می كنند در جواب اظهار می دارد:

«من راضی نیستم به خاطر یك عمل مستحبی، همسرم مجبور شود به خاطر فرار از تنهایی به خانه فرزندانش برود.»
پرواز تا بی نهایت

این عالم فرزانه پس از هفتاد و سه سال زندگی توأم با تلاش، تحقیق و

صفحه 161

پژوهش، بامداد روز دوشنبه، بیست و یكم شهریور 1379 چشم از جهان فرو بست و روح بلندش به سوی معبود متعال پرواز كرد. پیكر این فقیه خستگی ناپذیر، با حضور مراجع معظّم تقلید، علمای اعلام، طلاب و فضلا و انبوهی از مردم قم، میانه، تهران و... از مسجد امامِ قم به حرم حضرت معصومه (س) تشییع شد و با تجلیل فراوان، در جوار كریمه اهل بیت (ع) جنب مرقد علامه طباطبایی و شهید مرتضی مطهری به خك سپرده شد. با درگذشت این عالم ربّانی، از سوی برخی از حضرات آیات عظام و علمای اعلام، پیام ها و بیانیه های تسلیتی صادر شد كه در اینجا به ذكر بیانیه آیت الله خامنه ای - مدّ ظلّه العالی - كتفا می كنیم.

متن پیام تسلیت حضرت آیت الله خامنه ای

بسم الله الرّحمن الرّحیم

با تأسّف فراوان اطلاع یافتم كه عالم جلیل القدر و فقیه اخلاقی و پارسا و پرهیزكار آیت الله آقای حاج میرزا علی احمدی میانجی دنیا را بدرود گفته و حوزه ی علمیه ی قم به فقدان این استاد وارسته و با فضیلت، دچار گشته است. ایشان در شمار عالمان و برگزیدگان بودند كه علم را با عمل، و تقوا را با جهاد، و فقاهت را با تبلیغ دین، و برجستگی رتبه دانش و تحقیق را با كمال فروتنی و زهد و كم توقعی در هم آمیخته و در عرصه ی دین و معنویت همچون میدان حضور و نشاط انقلابی، از پیشروان و گوی سبقت ربودگان بودند. آزمون شهادت فرزند همچون دیگر محنت های دوران مبارزه ی علمی و جهاد سیاسی، بر صبر و صفا و وارستگی این مرد بزرگ افزوده و

صفحه 162

اسوه یی برای فضلای جوان و شاگردان و ارادتمندان ایشان پدید آورده بود. فقدان خسارتبار این روحانی عالی مقام را به حضرت بقیة الله روحی فداه و حوزه ی علمیه ی قم و خاندان محترم و فرزندان مكرّم ایشان تسلیت عرض می كنم و علوّ درجات ملكوتی ایشان را از خداوند رحیم مسئلت می نمایم.

سیّد علی خامنه ای

22 / 6 / 1379
پی نوشت ها:

1 - سیمای میانه، خطه ولایت، عبدالرحیم اباذری، انتشارات نبوغ، قم، 1374، ص 197.

2 - همان، ص 208 و تاریخ انقلاب اسلامی شهرستان میانه، عبدالرحیم اباذری، مركز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1380 فصل اول.

3 - ر.ك: ستارگان حرم، جمعی از نویسندگان، انتشارات زائر، قم، 1379، ج 7 و سیمای میانه.

4 - برای آگاهی از شرح حال مختصر ایشان ر.ك: سیمای میانه، ص 213.

5 - آیت الله احمدی برای نگارنده نقل می كرد: در اوایل، هرگز به منزوی و گمنام بودن علامه طباطبایی توجه نداشتم؛ چون ازموقعیت علمی وتقوایی ایشان آگاهی نداشتم و خیال می كردم كه آیت الله حاج شیخ لطفعلی زنوزی مرا به یك روحانی معمولی معرفی كرده است؛ اما وقتی بعدها در قم به خدمتشان رسیدم و استفاده علمی از محضرشان بردم، به گمنامی ایشان درتبریز پی بردم و همواره برایم سؤال بود و تأسف می خوردم كه چرا و چگونه عالمی به آن بزرگی و با آن همه معنویت، این چنین منزوی به سر می برد و از محضرش استفاده نمی شد!

6 - آیت الله سید حسینی قاضی در آن وقت یكی از اساتید معروف فقه و اصول در سطح عالی و مورد احترام و قبول بزرگان حوزه علمیه قم بود. وی سال 1317 قمری در شهر تبریز به دنیا آمد. تحصیلات خود را در آن شهر پیش حاج میرزا علی اصغر ملكی و آیت الله انگجی فرا گرفت. بعد به نجف اشرف هجرت كرد و در آن جا از محضر حضرات آیات عظام: كاشف الغطاء و آقا ضیاء عراقی و ایروانی بهره برد. سپس در مشهد مقدس، در دروس حضرات آیات آقا سید حسین قمی، آقازاده خراسانی و میرزا مهدی اصفهانی شركت نمود و در سال 1354 ه . ق به قم وارد شد و در جوار كریمه اهل بیت (ع) برای خود مسكن همیشگی گزید و ضمن این كه از محضر آیت الله حائری یزدی و آیت الله حجت كوه كمره ای استفاده می كرد، تا آخر عمر به تدریس و تربیت شاگرد اشتغال داشت. وی در شب سه شنبه 26 ربیع الثانی 1393 چشم از جهان فرو بست و در قبرستان حائری قم به خك سپرده شد. ر.ك: گنجینه دانشمندان، محمد شریف رازی، ج 2، ص 227.

7 - آیت الله میرزا احمد كافی الملك نیز از مدرسین مبرز حوزه علمیه قم در سطوح عالی و خارج اصول بود و در میان حوزویان به زهد، كمال و تقوا شهرت داشت. او از روستای كافی الملك از توابع تبریز بود. دروس مقدماتی را در مدرسه طالبیه تبریز خواند. از شاگردان حضرات آیات: میرزا ابوالحسن انگجی و شهیدی در مكاسب و كفایه بود. فلسفه را هم از مرحوم آقا سید عبدالعظیم در تبریز یاد گرفت. وی در سال 1350 ه . ق به شهر قم هجرت كرد. محضر حضرات آیات عظام: حائری یزدی، خوانساری، حجت را درك نمود و حدود هیجده سال نیز از محضر علمی آیت الله العظمی بروجردی كسب فیض كرد و به مراتب عالی از فقه و اصول رسید. ر.ك: گنجینه دانشمندان، ج 2، ص 240.

8 - مرحوم حضرت آیت الله حاج سید محمد محقق، سال 1325 ه . ق، در احمد آباد اردكان به دنیا آمد. علوم مقدماتی را در همان محل آموخت. بعد به یزد رفت، از اساتید بزرگ یزد استفاده های شایان برد. سال 1341 ه . ق به قم مهاجرت كرد و در خدمت اغلب بزرگان، مانند: حائری یزدی، خوانساری، حجت، رفیعی قزوینی، سید علی یثربی و... كسب فیض نمود و به مراتب والایی از علم و حكمت رسید. او چون داماد حضرت آیت الله حائری بود، در میان فضلا و طلاب به محقق داماد شهرت یافت. اویكی از شخصیت های بارز علمی در حوزه به حساب می آمد و درس خارج معظم له از ویژگی های خاصی برخوردار بود و فضلایی مانند: شهید بهشتی، امام موسی صدر، شهید مطهری، شهید مفتح، شهید قدوسی، شهید حاج آقا مصطفی خمینی و آیات دیگر مانند: جوادی آملی، موسی زنجانی، مكارم شیرازی، حسین نوری همدانی، حسین مظاهری، محمد مؤمن، طاهری اصفهانی و... می توانستند در آن شركت جویند.

او پس از سال ها تلاش، تعلیم و تربیت شخصیت های بزرگ علمی و با تألیفات ارزشمند، روز چهارشنبه دوم ذی الحجه 1388 دار فانی را وداع كرد و در ضلع شرقی صحن مطهر حضرت معصومه (س) به خك سپرده شد. ر.ك: ستارگان حرم، ج 2، ص 115.

9 - نقل به مضمون. این مطلب در مواقع متعدد با عبارت های مختلف توسط نگارنده از ایشان شنیده شد.

10 - ر.ك: تاریخ انقلاب اسلامی در شهرستان میانه، فصل پنجم.

11 - ر.ك: مجموعه پنج جلدی اسناد انقلاب اسلامی، مركز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1374، ج 3، ص 507، 491، 450، 292، 272، 268، 521، 239 و 106.

12 - ر.ك: تاریخ انقلاب اسلامی در شهرستان میانه، فصل پنجم.

13 - ر.ك: خاطرات آیت الله احمدی میانجی، عبدالرّحیم اباذری، مركز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1380 كه در آنجا متن احكام دیگر نیز موجود است.

14 - برای آگاهی از متن این حكم، ر.ك: روزنامه اطلاعات، 7 1371 / 10 / 9 ش 19806

15 - اسلام و مقتضیات زمان، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، تهران، ج 2، ص 83.